گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

در طول سال ایامی به عنوان روز زیارت آقا علی بن موسی الرضا علیه السلام وارد شده اما اولیای الهی از همه بیشتر بر روز بیست و سوم ذی القعده تاکید داشتند و مخصوصا مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه آن را به شاگردان سلوکی خود توصیه می کردند؛ نوشتار حاضر به خصوصیات این روز از منظر اولیای الهی و برخی آداب زیارت پرداخته که حجت الاسلام شاهرخ همدانی آن را قلم زده اند.

شیخ طوسى: أبو جعفر محمّد بن حسن شیخ الطَّائفة الحقّة المُحِقَّة به نجف اشرف رهسپار شد. چون محل اقامت و توطّن شیخ همچون استادش: سیّد مرتضى در کَرْخ بغداد بود، و لیکن چون رئیس الرُّؤساء وزیر القائم بالله که مرد خبیث و زشت فطرتى بود یکى از رؤساى شیعه را که ابو عبد الله بن جُلَّاب بود کشت، و قصد داشت شیخ را نیز بکشد، 

مرحوم علّامه آیت الله حاج سیّد محمّد حسین حسینی طهرانی رضوان الله علیه مى ‏فرمودند: هر کسى از فقها که دیدید درباره به قضاوت و حکومت، کتابى نوشت، او سر پست ریاست قضاوت بوده است. و هر کسى برخلافِ قضا و حکومت، کتاب نوشت، بدانید که عَزْل شده، یا دستش به جایی نرسیده است

یکی از پر افتخارترین علمای مکتب اسلام و تشیع، مرحوم شیخ محمد حسین کاشف الغطاء رحمة الله علیه است که پیوسته ذکر خیر ایشان در لسان و مکتوبات مرحوم علامه طهرانی رضوان الله تعالی علیه با کلماتی درربار به چشم می خورد، به مناسبت 18 ذی القعده سالروز ارتحال آن عالم ربانی مطالبی بس قابل تامل و تفکر از نظر می گذرد که بصیرت افزایی را به همراه دارد

یکی از نگرانی های مسلمانان عقب ماندگی آنها نسبت به بیگانگان اسلام است که برخی موارد به صورت طعنه بر پیکر اسلام و مسلمانان می نشیند و در بسیاری موارد مورد سوال خصوصاً جوانان واقع می شود. یادداشت پیش روی پاسخی صریح و آسان به این پرسش از عالمی وارسته و آزاداندیش آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی رحمة الله علیه است.

مرحوم آیت الله حاجّ شیخ عبدالکریم حائری مؤسّس حوزه علمیه قم: بسیارى می ‏گویند که: مرد آن است که از قول و گفتار خود نگذرد، ولى من می گویم که مرد آن است که از گفتار و قول خود بگذرد. (مطلع انوار، ج‏1، ص: 194)

26 تیر سالروز تأسیس نهاد شورای نگهبان است، نهادی که وظیفۀ نظارتی بر تصویب قوانین اسلامی مجلس شورا را عهده دار است؛ مرحوم عارف کامل حضرت علاّمه طهرانی قدّس الله نفسَه در تأالیفات نفیس و جامع خود به مسئولیّت خطیر و صلاحیّت این نهاد و چارچوب وظایف آن اشاره کردند که بسیار حائز دقّت و اهمیّت است

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی اعلی الله مقامه الشریف از مرحوم آقا سید رضا بهاء الدینی رحمة الله علیه به نیکی یاد می کردند و ایشان را در زمانی که در قید حیات بودند از زمره أعلام امّت شیعه می دانستند و می فرمودند: 

ثمره فتوای بدون فحوای معرفت و عرفان را می توان در داستان مشروطیّت که مُنجرّ به هتک خون مرجع نامی شیعه آیت الله شیخ فضل الله نوری شد، به خوبی مشاهده کرد. این مقاله که به قلم حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی نگاشته شده با اقتباس از کلمات علامه طهرانی رحمة الله علیه، به بررسی جریان مشروطیت می پردازد که تقدیم می گردد.

قرآن عماد و نماد اسلام است حقیقتی که دشمنان اسلام به آن واقف گشتند در نتیجه ضربه زدن به کیان اسلام را در از بین بردن قرآن می دانند و بر این اساس دسیسه های خود را طرح کردند؛ اینها نکاتی است که عارف کامل حضرت علامه طهرانی اعلی الله مقامه آن عارف با بصیرت بارها به آن تذکر می داد. نوشته ذیل گویای این امر است.

یکى از عالى ‏ترین ثمره استاد همین است که شاگرد را خودسر و یَله نمى ‏گذارد؛ حسین منصور حلّاج* استاد نداشت؛ و همین موجب خطرات براى وى شد. به مناسبت 14 ذی القعده سالروز قتل منصور حلّاج و عاقبتش، مطالبی نفیس و مفید را از کتاب روح مجرّد نقل می کنیم

دعا مخّ عبادات است! و پر واضح است که به تنهایی نمی تواند عامل سعادت و هدایت باشد، حکم چکی را دارد که اعتبارش به پشتوانه ای از جنس خواستن و همت و تلاش و انجام عمل صالح است؛ دعا راه را برای توفیق عمل هموار می سازد و خدا را که هر هدایت و توفیقی از اوست به داد انسان می رساند؛ حال با توصیه به عملیاتی کردن راهکارهای تبدیل بداخلاقی ها به خوش اخلاقی که عمده منشأش نفس است، دعایی را تقدیم می کنیم

مرحوم حداد اعلی الله مقامه الشریف می فرمودند: من تا به حال از آقا شیخ هادى شیخ زین العابدین‏ (مرندی) تقلید می کردم، و از این به بعد از او (سیّدالطّائفتین علّامه آقای حاج سیّد محمّدحسین حسینی طهرانی) تقلید می کنم! در ادامه حکایاتی از شدت زهد و ورع مرحوم آقا شیخ زین العابدین مرندی به نقل از مرحوم علّامه طهرانی ذکر می گردد

مقاله پیش روی از منشآت حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی است که به بررسی جایگاه زیارت در سیر و سلوک الی الله و برخی آداب آن بر اساس منویّات و فرمایشات استادشان علامه طهرانی رحمة الله علیه می پردازد

رفتن به آستان و حرم معصومین علیهم السلام و تقرّب به ضریح آن حضرات خصوصیات و آثاری دارد که در جای دیگر نیست گرچه هیچ جایی خالی از روح و حقیقت امام علیه السلام نیست؛ در نوشتار پیش روی حضرت علامه طهرانی رحمة الله در یکی از سخنرانی ها به آن خصوصیات و آثار اشاره دارند و به برخی از آداب زیارت و عظمت جایگاه زائر می پردازند.

رعایت ادب در زیارت معصومین علیهم السلّام، در بهره مندی زائر بسیار دخالت دارد. این آداب در روایات ما بیان شده و تعیّن آن را می توان در سیرۀ اولیاء راستین الهی مشاهده نمود و طبق آن عمل نمود؛ آنچه پیش روی شماست، سیرۀ عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه در زیارت حرم مطهّر امام رضا علیه السلام است.

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند:

با سلام اینکه گفته می شود که معصومین باید بطلبند تا به زیارت آنها مشرف شویم تا چه اندازه درست است، چون افراد ظالمی مثل شاهان پهلوی نیز به زیارت آمده اند، آیا ممکن است بعضی زیارت ها مارا طلبیده باشند و بعضی زیارت ها مارا نطلبیده باشند ولی رفته باشیم؟ از کجا بفهمیم که زیارتمان مورد قبول واقع شده؟ با تشکر. پاسخ از حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

مرحوم علامه طهرانی رضوان الله تعالی علیه در کتاب گرانسنگ و بی نظیر و نفیس امام شناسی در بیان برخی از ابعاد فرهنگی امام رضا علیه السلام به مساله ترویج علم در زمان ایشان پرداختند و سطوری را قلمی کردند که از محضر شما خوانندگان می گذرد

جهاتی در اتّصاف حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام به اسم و صفت غریب و غربت تأثیر دارد که در این مقاله به  نقل از حضرت آقای حاج سید هاشم حداد رحمة الله علیه روایت می شود که یک جهت در بین تمام انبیا و اولیای الهی و حتی مومنین و بندگان خاص خدا مشترک و چهار جهت دیگر خاص حضرت رضا علیه السلام است. 

عارف کامل مرحوم علّامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند:

عارف کامل مرحوم علاّمه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: حقیر ... در روز بیست و ششم جمادى الاولى (1400 هجری قمری) به مهاجرت مشهد مقدّس و آستان بوسى و تکحیل کُحل و سرمه خاک پاى زوّار حضرت امام هشتم علىّ بن موسى...

هنگامى که ماءمون حضرت رضا علیه السلام را از مدینه به خراسان احضار کرد، آن حضرت در مسیر راه ، معجزات و کراماتى را به اذن خداوند متعال به مردم و همراهیان خود ارائه نمود.

در این مقاله که از منابع معتبر جمع آوری شده است با حالات و سیرۀ عارف کامل حضرت علامه آیت الله حاج سید محمد حسین طباطبایی رحمة الله علیه، صاحب تفسیر المیزان در رابطه با تشرّف و زیارت حضرت علی بن موسی الرضا علیه ‎السلام آشنا می شویم.

جذبات و انوار ملکوتی ساحت مقدس امام علی بن موسی الرضا علیه السلام بر کسی پوشیده نیست و هر کسی را به فراخور سعه و ظرفیت و از طرفی میزان خلوص و صدقش شامل می شود گرچه در این میان جذبات خاصه شامل اولیاء خداست؛ یکی از این جذبات خاصّه که مورد تایید علامه طباطبایی رحمة الله علیه بوده، در مورد علامه طهرانی اعلی الله مقامه است که آن را مرور می کنیم.

یکی از سالکان راه خدا نقل می کند: یکبار محضر استاد علامه طهرانی رضوان الله تعالی علیه بودیم، شخصی این شعر معروف را خواند که :

اغنیا مکه روند و فقرا سوی تو آیند ... ای به قربان تو آقا که حج فقرایی،

سلام همانطور که گفته شده طریقت ما عین شریعت ماست پس چگونه است که برخی از سالکین به مقاماتی میرسند که به جای قبله رو به حرم امام رضا نماز میخوانند؟ یا اینکه برخی از سالکین قرائت و تجوید نماز خود را اصلاح نمیکنند اصلا لازم نمیدانند زیرا عرفا فرموده اند که به الفاظ و معانی دقت نکنید؟ شریعت ما عین طریقت ماست را می شود توضیح دهید؟ پاسخ از استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

صلوات خاصۀ امام علی بن موسی الرضا علیه السلام

از مهمترین امور در زیارت معصومین علیهم السلام مودب بودن به آداب است که در این میان روش و سبک اولیاء راستین الهی می تواند اسوه و الگو باشد. مرحوم حداد رحمة الله علیه در سفر به ایران به آستان بوسی علی بن موسی الرضا علیه السلام مشرف می شوند که از آنجایی که فعل اولیاء خدا حجت است و حاوی نکات بسیار مهمی است آن را بر اساس نقل علامه طهرانی اعلی الله مقامه تقدیم می کنیم

چقدر خوب است امام را از زبان امام بشناسیم؛ امام رضا علیه السلام امام را اینگونه معرفی می فرماید: ... امام همچو ابر پرباران است و چون باران ریزان. امام خورشید درخشنده و زمین هموار (جهت زرع و کشت و برکات) و چشمه جوشان و محلّ تجمّع آبهاى خوشگوار در صحراهاى سوزان و بى ‏پایان است. امام چون باغ مصفّاى دلنشین در کویر بى ‏آب و علف هواها و وساوس شیطانى است. امام امین و رفیق و چون پدرى مهربان و برادرى دلسوز است... 

مرحوم آیت الله حاج شیخ عبد الکریم حائری یزدی موسّس حوزه علمیه قم اعلی الله مقامه الشریف می فرمودند: چشم درد شدیدی به من عارض شد، به حدّی که توان مطالعه و نوشتن را ازمن سلب نمود. مطالعه و نگارش را کنار گذاشتم و به معالجه و درمان پرداختم، ولی این ناراحتی همچنان ادامه داشت، تا آنکه فصل تعطیلی رسید و با قطار عازم زیارت و عتبه بوسی ثامن الحجج حضرت امام رضا علیه السلام شدم 

سلام علیکم سوالی داشتم از خدمتتون ممنون میشم جواب بدید بنده در سایتی حرزی از امام رضا علیه السلام دیدم که اسمش بود حرز رقعه الجیب… رقعة الجیب حرز حضرت رضا علیه السّلام است:...ایا بنده با وضو میتوانم این دعا را نوشته و همراه خود داشته باشم؟ یا شرایط خاصی دارد برای نوشتنش؟ پاسخ از حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم:

مَن أحَبَّ أن یَلقَى اللَّهَ ضاحِکاً مُستَبشِراً فَلیَتَوَلَّ عَلِیَّ ابنَ مُوسَى الرِّضا؛
کسى که دوست دارد خندان و با روى گشاده خداوند را دیدار کند، 

باید از محبّت و ولایت على بن موسى الرضّا علیه السلام بهره‏ مند باشد. 

(بحار الأنوار، ج 36 ، ص 296)

عارف کامل حضرت علّامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: زیارت امام رضا علیه السلام اصل و اساس شریعت است و همه احکام و تکالیف به ولایت ایشان بر مى گردد و حرم امام رضا علیه السلام بعنوان مأمن و ملجأ و پناهگاه و کهف همه شیعیان دنیا مطرح است وهمه باید به اینجا بیایند و بار خود را در اینجا فرود آورند و دین خود را بدینجا عرضه بدارند و از اینجا سیراب شوند و به اوطان خود باز گردند.

همه انسان ها در بهتر بودن خود نیاز به آیین و برنامه و از مهمتر الگو دارند و حق ایشان است که الگوی آنان معصوم و عاری از هر خطائی باشد که این عالیترین احترام به شعور و حقوق انسانی است؛ از این روی الگویی را که خدا معرفی می نماید معصوم است، در این یادداشت برخی از الگوهای رفتاری امام رضا علیه السلام بیان شده است

(فرزند دوم مرحوم علامه طهرانی رضوان الله علیه می گوید:) روزى در محضر حضرت حدّاد- رضوان الله علیه- بودم، سخن از جریانات و وقایع مصیبت ‏بار و فاجعه کشتار مسجد گوهرشاد (در 21 تیر) در زمان رضاشاه ملعون به میان آمد، و فردى که به واسطه سخنرانى او و تحریک حکومت جبّار پهلوى این فاجعه به وقوع پیوست؛ ایشان درحالی‏که آثار تألّم و تأثّر شدید از وجنات و چهره منوّرشان هویدا بود فرمودند:

عارف کامل علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: 

آیة الله حاج آقا حسین قمّى طباطبائى، در وقت کشف حجاب در مشهد مقدّس بود. براى ملاقات پهلوى به طهران آمد. پهلوى اجازه ملاقات نداد، و او را در باغ سراج در حضرت عبد العظیم محصور و ممنوع الملاقات نمود و سپس به عتبات عالیات تبعید کرد. مرحوم استاد، آیة الله حاج شیخ مرتضى حائرى أعلى الله مقامه میفرمود: از آیة الله قمّى بعداً پرسیدند: شما از ملاقات با پهلوى 

حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه یکی از اصول بنیادین صلاح و فساد جامعه را مساله غیرت مردان و حجاب زنان می دانند که با حفظ آن سلامت و صلابت جامعه پابرجا خواهد بود و با سست شدن آن مخالفین و دشمنان اسلام به مقاصد پلید خود می رسند ایشان حجاب را صرفا یک پدیده اجتماعی نمی دانند بلکه آن را از اموری حیاتی در سلامت روحی و معنوی یک جامعه می دانستند

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: در حکومت اسلامی باید حجاب را یک حجاب صحیح استاندارد کنند یعنى زنها داراى پوشش صحیح باشند؛ و بتوانند در عین پوشش دنبال کار بروند. بچّه بغل کنند، خرید کنند سوار اتوبوس شوند و چادر از سرشان نیفتد، بدن معلوم نباشد. لباسى با آستین بلند همراه شلوارى بلند و گشاد و داراى

قال الله تعالی: : یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ ﴿2﴾ کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ ﴿صفّ/3﴾ قال الله تعالی: الَّذِینَ یُجَادِلُونَ فِی آیَاتِ اللَّهِ بِغَیْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ وَ عِندَ الَّذِینَ آمَنُوا... ﴿غافر/35﴾؛ این دو آیه در کنار هم می فرماید: بی ‌دلیل حرف زدن، علاوه بر آنکه مغضوب خداست مغضوب مؤمن هم هست؛ چون مؤمن متخلّق به اخلاق الهی‌ است، در گفتار و رفتارش سنّت الهی را رعایت می‌کند نه خیالات و منفعت نفس را. مؤمن اگر سخنی بگوید: اوّلا، تقوا را در نظر دارد، ثانیا، سَدید (محکم و با دلیل) می گوید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا ﴿احزاب/70﴾

این درست نیست که بگوییم: در اسلام براى رفع احتیاجات حکومت، ممکن نیست مالیات وضع نمود، و یا بگوییم: تنها زکات براى این منظور وضع شده است. زکات تنها یکى از سرمایه‏ هاى امنیّت اجتماعى است که از ثروتمندان گرفته مى ‏شود تا به فقرا و مستحقّین برسد؛

یکی از عالمان ربّانی که از مفاخر عالَم اسلام و تشیُّع بوده، عالم اخلاقی و مربّی روحانی سیّد‌بن‌طاووس می‌باشد که به جهت اهتمام شدید به مراقبه، او را سیّدِ اهل مراقبه نامیده‌اند، اهتمام سید ‌بن طاووس به خانواد‌ه و تربیت از نکات مشهود‌ د‌ر کتب ایشان می‌باشد‌ که بخشی از آن به مناسبت 5 ذی القعده سالروز ارتحال ایشان تقدیم می گردد.

یکى از مباحث مطرح شده در ادیان الهى  خصوصا دین مبین اسلام بحث پر دامنه و مورد تأمل شیطان مى باشد. در این مقاله طى چندین اصل  مجموع نظرات مرحوم علامه از خلال آثار ایشان پیرامون حقیقت و ماهیت شیطان از منظر اسلام بدست آمده تا مخاطب را با افکار عالى این عارف و حکیم گرانقدر در این مسأله آشنا سازد. در ادامه قسمت ششم از این مقاله تقدیم می گردد.

سطور ذیل شرح و ترجمه احوال حضرت آیة الله مرحوم حاج شیخ محمّد جواد انصارى همدانى (ره) است که به قلم عارف کامل حضرت آیت الله علامه حاجّ سیّد محمّد حسین حسینى طهرانى به رشته تحریر در آمده که عین آن به مناسبت 2 ذی القعده سالروز ارتحال آن عارف واصل تقدیم می گردد

عارف کامل مرحوم حضرت آیت الله علامه طهرانی رضوان الله علیه می فرمودند: در منزل ایشان (مرحوم آقای انصاری همدانی) چاه آبى بود که رفقا براى تجدید وضو مى‏بایست از آن چاه، آب بکشند و آن هم با تلمبه که وسیله ‏اى بود در قدیم براى آب بالا کشیدن، و در عین حال بسیارى از اوقات آن تلمبه خراب مى‏ شد و رفقا با مشکل مواجه مى ‏شدند، 

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی اعلی الله مقامه الشریف در اینباره می نویسند: مرحوم آیة الحقّ و العرفان آیة الله حاج شیخ محمّد جواد انصارى‏ همدانى‏ در سالهاى آخر عمر، و با توارد ضعف شدید و کسالت قلب مسافرتى به پاکستان نمودند که با نبودن وسائل نقلیّه آن زمان به مانند امروز، بسیار مشکل و طاقت فرسا بود.

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند:

دکتر محمّد معین‏ نیز تا زمانى که تحت نظر و نفوذ وى (إبراهیم پورداود*) بود... صریحاً از زردشتی ‏گرى حمایت مى‏ کرد. ولى از وقتى که در مجالس و محافل استاد معظّم آیة الله علّامه طباطبائى قدّس الله سرّه الزّکیّة براى ترجمه و وساطت‏ ردّ و بدل کردن مباحثات ایشان