گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: مَنْ اَخَذَ دینَهُ عَنِ التَّفَکُّرِ فى آلاءِ اللهِ تَعالى وَعَنِ التَّدَبُّرِ لِکِتابِهِ وَالتَّفَهُّمِ لِسُنَّتى، زالَتِ الرَّواسى وَلَمْ یَزَلْ، وَمَنْ اَخَذَ دینَهُ عَنْ اَفْواهِ الرَّجالِ وَقَلَّدَهُمْ فیهِ ذَهَبَ بِهِ الرِّجالُ مِنْ یَمینٍ اِلى شِمالٍ؛

کسى که دین خود را براساس اندیشه در نعمت هاى پروردگار و تدبّر و دقّت در کتاب خداوند و فهم سنّت من پایه ریزى کند (دین استوارى خواهد داشت به گونه اى که) کوه ها متزلزل مى شوند، ولى او متزلزل نخواهد شد. و کسى که دین خود را بدون اندیشه و تفکّر و صرفا از دهان این و آن بگیرد و دنباله رو دیگران باشد، همان افراد او را از چپ به راست و از راست به چپ منحرف مى کنند.

(مسند الامام الشهید الحسین علیه السلام، ج 3، ص 80، ح 1)

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه مى ‌فرمودند: أوّلین بار براى تبلیغ به رباط‌ کریم رفتم. نزدیکى‌ هاى ظهر بود که به آنجا رسیدم. رفتم داخل بازار و از یکى از دکّاکین (مغازه دارها) یک چهارپایه گرفتم و آن را وسط بازار گذاشتم و روى آن ایستادم و شروع کردم به خطبه خواندن: بِسمِ اللَهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم الْحَمَدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِین تا آخر، طولى نکشید که مردم آمدند و اطراف ما مملوّ از جمعیّت شد و آن روز نزدیک به دو ساعت صحبت کردم! وقتى صحبتم تمام شد و پائین آمدم

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه مى‌فرمودند: چون انقلاب عظیم ایران بر أساس نهضت اسلام و قرآن روى داده و مردم و جوانان تشنه اسلام و قرآن و معارف آن هستند، بر خود حتم و فرض نموده ‌ام که یک دوره از علوم و معارف اسلام را به زبان فارسى بنگارم، تا هر چه سریع ‌تر بدست مردم مسلمان ایران برسد و روحشان از این علوم أصیله سیراب گردد. بسیارى از جوانان که سابق اهل سینما بودند، 

مرحوم قاضى (رضوان الله علیه) مى‏ فرمود: بعضى از افراد زمان ما مسلّماً ادراک محضر مبارک آن حضرت (امام زمان علیه السلام) را کرده‏ اند، و به خدمتش شرفیاب شده ‏اند. یکى از آنها در مسجد سهله در مقام آن حضرت که به مقام صاحب الزّمان معروف است، مشغول دعا و ذکر بود که 

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: مرحوم آقا شیخ محمّد تقىّ آملى از علماى برجسته طهران و از طراز اوّل بودند، چه از نقطه نظر فقاهت و چه از نقطه نظر اخلاق و معارف. تدریس فقه و فلسفه مى ‏نمودند، «منظومه سبزوارى» و «أسفار» را تدریس مى‏ کردند؛ 

مرحوم شهید چمران همیشه به همسرش خانم جابر میگفت: من شمعم و میسوزم ولی تو به شمس و آفتاب میرسی! همسرشان میگوید: یکبار از او سوال کردم مرادت از این کلام چیست؟ شهید چمران میگوید: تو میرسی به یکی از اولیاء الله که خیلی بزرگ است وقتی به ایشان میرسی

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: من ایشان (مرحوم شهید مصطفی چمران) را هیچ وقت ملاقات نکردم ولی هر وقت اسمش را شنیدم دلم باز شد و با روحش به پرواز می رفتم ایشان از ابرار بودند از مخلَصین بودند. خدا رحمتش کند خدا رحمتش کند خدا رحمتش کند. 

فرزند ارشد مرحوم علامه طهرانی رضوان الله تعالی علیه  نقل می کردند: خانم جابر أهل‌ بیت مرحوم شهید دکتر چمران أیّدها اللـه، براى حقیر نقل مى‌کردند که: «مرحوم علاّمه قسمتى از عمامه خود را به بنده مرحمت نمودند، و من مقدار کمى از مرحمتى حضرت آقا را به خانمى که سالیان سال بچّه‌ دار نمى‌ شد و علاقه شدید به فرزند داشت، دادم، به برکت آن تکّه از عمامه، آن خانم خیلى زود صاحب فرزند شد.» 

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: این زائرانی که در حرم مطهّر امام رضا علیه السلام به لقاء خداوند پیوستند اینها در حکم شهیدند و این اتّفاق گرچه به تقدیر الهی و به دست برخی از اشقیاء بود، ولی این یک روی سکّه است؛ روی دیگر سکّه آنست که ایشان به خداوند لبّیک گفته بودند و خداوند هم لبّیک ایشان را اجابت فرمود...

حجة الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی:

هر انسانی اسمی در عوالم ملکوت و آسمانی دارد که تعیین کننده آن، اعمال و آن چیزی است که در قلبش جای میدهد و اسمی در دنیا و زمین دارد که تعیین کننده اش والدین هستند؛ اما همین اسم اگر خوب و الهی و مخصوصا توسط یکی از اولیاء انتخاب شود در حالات و روحیات فرزند به واسطه‌ی نزول ملائک در هنگام صدازدن او تاثیر دارد و حتی سبب طولِ عمر فرزند می‌گردد. اسم خوب یکی از حقوق فرزند بر والدین و بر اساس ولایت پدر به عنوان مجرای فیض و رحمت و جاری شدن دستورات و تربیت الهی در خانواده، حق شرعی پدر است.

امام صادق علیه السلام:

إِنَّا لَنُحِبُّ مَنْ کَانَ عَاقِلًا فَهِماً فَقِیهاً حَلِیماً مُدَارِیاً صَبُوراً صَدُوقاً وَفِیّاً إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَصَّ الْأَنْبِیَاءَ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَمَنْ کَانَتْ فِیهِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَى ذَلِکَ وَ مَنْ لَمْ تَکُنْ فِیهِ فَلْیَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیَسْأَلْهُ إِیَّاهَا.

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از آن یگانه نباتى است که در زمین طیّب توحید روئیده است و آثار علمى و هدایتى وى نه تنها براى شیعه بلکه براى نسل آدمیّت، و نه تنها براى مدینه منوّره بلکه براى سراسر گیتى، و نه تنها براى زمانى و قرنى و قرونى بلکه بطور جاودان إلى الأبد ضمانت دارد. چرا؟ 

اگر امر دائر شد میان «نماز جماعت در مسجد یا مشاهد مشرّفه» و میان «نماز فرادی اما با حفظ حضور قلب»، باید گفت که ادای نماز با حضور قلب ترجیح دارد و اگر دستور به جماعت داده شده برای آن است که مکان و آن جماعت آورنده حضور قلب باشد؛ چرا که اصل و اساس و تمام ثواب و آثار وارده در نماز، مربوط به نمازى است که در آن حضور قلب مراعات بشود و نماز بدون حضور قلب اصلًا مقبول درگاه الهى نیست و نظر بزرگان هم بر همین سیره استوار بوده و صد البته چه خوش آن نمازی که به جماعت در مسجد و حرم باشد و حضور قلب در آن مراعات شود.

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه (در باب تشخیص درستی و نادرستی روایات شیعه) می فرمودند: متکفّل تشخیص هویّت، و شخصیّت، و مذهب، و نام و نشان، و کیفیّت هریک از راویان را جدا جدا، علم رجال است، که از زمان نجاشى و شیخ طوسى و کشّى و علّامه حلّى، تا برسیم به زمان خودمان که جامع‏ترین و مفیدترین رجال را من حیث المجموع مجتهد خبیر و فقیه بصیر: 

حجّت الاسلام حاج شیخ محمّد شاهرخ همدانی: 

مرحوم آیت الله بهجت رضوان الله علیه: اهل تهران اگر هفته ای یک مرتبه به زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی نروند، جفا کرده اند. (پایگاه تنظیم و نشر آثار آیت الله بهجت ره)

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: حقیر که منزلمان در طهران بود، بسیار به زیارت امامزاده حضرت عبد العظیم سلامُ الله علیه مشرّف مى ‏شدیم، من تا به حال یاد ندارم دعائى در آن محلّ مبارک کرده باشم و برآورده نشده باشد؛ حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام نور تهران است و کسی که به تهران برود و ایشان را زیارت نکند، جفا کرده است. می فرمودند: مردم طهران زیر سایۀ حضرت عبدالعظیم و امام زاده حمزه زندگی می کنند. حضرت استاد فقید مرحوم حاج سیّد هاشم موسوى در مدّت درنگشان در طهران چندین بار به زیارت حضرت عبد العظیم سلامُ الله علیه مشرف شدند.‏ 

عارف کامل مرحوم علّامه طهرانی رضوان الله علیه می فرمودند:  آقاى حدّاد می ‏گفتند: یک ‏مرتبه مرحوم آقاى قاضى به کربلا مشرّف شدند و تشریف آوردند به منزل ما، و یک دستمال ابریشمى از جیبشان درآوردند، و دستمال را بوسیدند و گفتند: «سیّد هاشم، میدانى این دستمال را چه کسى به من داده؟» گفتم: چه کسى داده؟ گفتند: «سیّد مرتضى‏ کشمیرى‏ به من داده!»

حجّة الاسلام حاجّ شیخ محمّد شاهرخ همدانی:

یکی از بزرگانی که مرحوم علّامه طهرانی رضوان الله علیه در حرم مطهّر امام هشتم علیه السلام گاهی بر سر مزارشان رفته و فاتحه می خواندند و حقیر خود شاهد بر آن بودم جناب شیخ بهاء الدّین عامِلی رحمة الله علیه معروف به "شیخ بهائی" بود که از وی به "عالِم جامع کمالات" یاد می کردند. (12 شوّال المعظّم سالروز رحلت آن عالم ربّانی است)

آیت الله سید احمد نجفی:

چندین سال پیش خدمت رهبر معظم انقلاب تسبیح تربتی را هدیه دادم. ایشان فرمودند: چه وقت مناسبی آوردید! تسبیحی را که آقا سید محمد حسین طهرانی (علامه طهرانی) به من هدیه داده بودند تا در مشکلات مملکت با این تسبیح به سجاده پناه ببرم. آنقدر با آن ذکر گفتم که اخیراً سائیده شده و دانه هایش از بین رفته بود.

عارف کامل حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه وقتی آیت الله خامنه ای مدظله العالی به رهبری رسیدند، فرمودند: امشب سر راحت بر بالش می گذارم. ایشان در کتاب وظیفه فرد مسلمان که به بازگویی خاطرات سیاسی خود می پردازند نظرشان را نسبت به رهبری ایشان اینگونه بیان می دارند: اطاعت از ایشان هم در امور اجتماعى و سیاسى که لازمه رهبرى است واجب مى ‏باشد؛ و ایشان هم بحمد الله فردى است... (بقیه در ادامه مطلب...)

پیامبر صلی الله علیه و آله تا جایی که حدود الهی خدشه دار نمی شد احساسات افراد را بر اساس صفای باطنشان مورد توجه قرار می دادند و آن را بر مناسبات ظاهری ترجیح می دادند و بر آن اساس دل ها را مجذوب خود می نمودند در روایتی می خوانیم:

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: داستان سیاهپوستان آمریکا بسیار مشهود و مشهور است که: با اینکه قانون تساوى آنها با سفید پوستان در مجلس گذشته است، ولى معذلک هنوز قضیّه آنها حلّ نشده و حلّ شدنى هم نیست؛ بلکه هر روز خون هاى تازه‏اى ریخته مى ‏شود، و روز به روز این بیچاره ‏ها در تحت مقهوریّت و ظلم و إسائه أدب سفید پوستان قرار مى ‏گیرند.( ولایت فقیه در حکومت اسلام، ج‏3، ص: 245)

عارف کامل مرحوم علاه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: کودک و نوجوان و بلکه جوان، صلاح و فساد خود را تشخیص نمی‌دهد و باید زیر نظارت والدین باشد تا بتواند بار خود را به سرمنزل مقصود برساند وگرنه باحرکت بر طبق آراء و اهواء خود مسیر را گم کرده و منحرف می‌شود. (نورمجرد ج2 ص: ۵۸۵)

مرحوم علامه آیت الله حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی اعلی الله مقامه می فرمودند: مرحوم آیة الله حاج شیخ أبو الحسن شعرانى*‏ تَغمَّده اللهُ فى بِحار رضوانِه و بحبُوحاتِ نعیمِه‏ حکیم محقّق و فقیه مدقّق هم‏ عصر که وجودش لطفى بود از ناحیه حضرت حقّ سبحان، و فقدانش ضایعه ‏اى عظیم بر اسلام و تشیّع و عالم بشریّت و انسانیّت؛ (الله شناسى، ج‏3، ص: 102)

و در جای دیگری می فرمایند:

عارف کامل و عالم ربانی حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: استعمال مخدرات مطلقا حرام است ودر پاسخ کسانی که می‌گفتند: بزرگان در گذشته می‌کشیده‌اند! می‌فرمود: ضررش مانند الان برایشان معلوم نبوده است و گرنه نمی‌کشیدند

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: 

در روز هشتم ماه شوّال سنه یک هزار و سیصد و چهل و پنج هجرى قمرى، تمام بِقاع متبرّکه و مشاهد مشرّفه ائمّه بقیع حضرت إمام حسن مُجتبى، و حضرت إمام زین العابدین، و حضرت إمام محمّد باقر، و حضرت إمام جعفر صادق علیهم السّلام را با بقیه بِقاع از قبور تمامى أصحاب و تابعین و أرحام و أزواج رسول الله،و صلحاء و أبرارى که از حَدِّ إحصاء بیرون است؛ همگى را خراب و با خاک یکسان کردند. دور تا دور بقیع 

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: جای جای بقیع محل دفن صحابی خالص رسول الله صلی الله علیه و آله است، در بقیع که مى ‏روید بدانید همه آن پر است از قبرهاى امام‏زاده‏ ها و اهل بیت و اقوام و اصحاب پیامبر صل‏ی لله علیه و آله، لذا هرگز با کفش وارد نگردید چون قدم به قدم آن ممکن است قبر محترمى باشد.

عارف کامل حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: (سالکان الی الله مخصوصا عالمان دینی باید) با تدبّر و تفکّر در صحیفه امام السّاجدین (علیه السلام) قبل از نزول در گور، به فکر خودشان بیفتند، و در فکر علاج و چاره ‏اى برآیند! و گرنه سوگند به خدا و مقام عزّت و جلال او که با این درس هاى متعارف و معمول حوزوى بدون بررسى و محاسبه نفس و طىّ طریق و منهاج اولیاى راستین که صحیفه سجّادیّه را نصب العین قرار داده و با آن روح خود را صیقل و جلا زده ‏اند، کار از پیش نمى‏ رود و نه خود و نه دیگران تمتّع و بهره ‏اى نخواهند یافت. (امام شناسی، ج 15 ص 48)

یکی از پرمحتواترین و رساترین اشعار توحیدی که در رثای حضرت اباعبد الله الحسین علیه السلام سروده شده شعر معروف (حسین است و بس) سروده حضرت علامه آیت الله حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی اعلی الله مقامه الشریف است، حجت الاسلام شاهرخ همدانی خاطرات و نکات ارزنده ای را ذیل این شعر یادداشت کردند که از نظر می گذرد.

مرحوم حداد رضوان الله تعالی علیه: 

حجّة الاسلام حاجّ شیخ محمّد شاهرخ همدانی:

توفیقات معنوی و مخصوصاً سلب آن، آثارش در رابطه با امام حسین علیه السّلام از همه جا بیشتر و مشهودتر است؛ لذا هر کسی میتواند خودش را در رابطه با حضرت محک بزند و واقف بر امر خویش گردد.

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: اگر سپاه نبود در همین جنگ ایران و عراق بکلّى مملکت از دست می‏رفت... و همین جوانان چنان دفاعى از اسلام و وطن خودشان نمودند که تا تاریخ برقرار است نامشان در ردیف بالاى جوانمردان ثبت است‏. (کتاب وظیفه فرد مسلمان در احیای حکومت اسلام ص 97)

عارف کامل مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی اعلی الله مقامه:

مناجات شعبانیه مناجات بزرگى است و یکى از ارمغان هاى آل محمد صلّى اللّه علیه و آله و سلّم مى‏باشد که بزرگى آن را کسى که قلب سالم و گوش شنوایى داشته باشد، درک مى‏کند. و اهل غفلت از درک فواید و نورهاى آن بى‏بهره‏اند. (المراقبات)

عارف کامل مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی اعلی الله مقامه:

مناجات شعبانیه، شامل مطالب اساسى در مورد چگونگى معامله بندگان با خداى بزرگ بوده و آداب خواستن، دعا و طلب آمرزش از او را، آنگونه که شایسته است، بیان مى‏کند. و استدلال‏هاى جالب توجهى جهت امیدوار شدن به درگاه خدا که با مناجات با او مناسب است، در بردارد. و به روشنى، ملاقات، نزدیکى و دیدن خدا را معنى مى‏کند و به این ترتیب شُبهه‏هاى سالک، شک هاى مُنکر و وحشت اهل شک را برطرف مى‏کند. و نیز اشاره‏اى به شناخت نفس و این که شناخت آن باعث شناخت پروردگار است دارد.  (المراقبات)

عارف کامل مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی اعلی الله مقامه:

مناجات شعبانیه، مناجات معروفى است و اولیای خدا بخاطر این مناجات شعبانیه است که با ماه شعبان انس دارند و اصلا به جهت همین مناجات، منتظر و مشتاق این ماه هستند. (المراقبات)

آیت الله حاج سیّد محمّد محسن حسینی طهرانی نقل می کنند: یادم هست در یک وقتى خدمت مرحوم آقاى حدّاد بودیم گاهگاهى ایشان حکایت‏ هایى را از امیرکبیر نقل میکردند، ایشان هم خیلى معجَب بودند به این شخص و به خصوص به این (خصوصیّاتش)*، در هر صورت ایشان از او به عِنوان شخصى که اقدام بر خیر میکند یاد می‏کردند. 

عارف کامل علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: 

آیة الله حاج آقا حسین قمّى طباطبائى، در وقت کشف حجاب در مشهد مقدّس بود. براى ملاقات پهلوى به طهران آمد. پهلوى اجازه ملاقات نداد، و او را در باغ سراج در حضرت عبد العظیم محصور و ممنوع الملاقات نمود و سپس به عتبات عالیات تبعید کرد. مرحوم استاد، آیة الله حاج شیخ مرتضى حائرى أعلى الله مقامه میفرمود: از آیة الله قمّى بعداً پرسیدند: شما از ملاقات با پهلوى 

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: در حکومت اسلامی باید حجاب را یک حجاب صحیح استاندارد کنند یعنى زنها داراى پوشش صحیح باشند؛ و بتوانند در عین پوشش دنبال کار بروند. بچّه بغل کنند، خرید کنند سوار اتوبوس شوند و چادر از سرشان نیفتد، بدن معلوم نباشد. لباسى با آستین بلند همراه شلوارى بلند و گشاد و داراى

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه مى ‏فرمودند: ما باید خون شهداى‏ مظلوممان را پاس بداریم، و با چنگ و دندان آن را حفظ نموده و در حراست و قوام آن کوتاهى نورزیم. می فرمودند: کسانی که از عراقی ها کشته می شوند هیچ کدام شهید نیستند، ولی کسانی که از ایران به خاطر اطاعت از ولیّ فقیه و دفاع از حکومت اسلام به جبهه رفته اند و کشته شده اند همه شهیدند.

"حاج سعید عاکف" از نویسندگان دفاع مقدّس، کسی است که علامه طهرانی را از تفحّص در زندگی شهدا یافته است. می گوید: هر شهیدی که برایم جذّاب بوده یا حال معنوی خاصّی داشته، بالاخره یک جوری در زندگی اش ردّ پای نفس گرم علّامه طهرانی دیده می شود. می گوید: در طول تمام فعالیت‌ هایم در ارتباط با شهدا، معنوی ترین شخصیّت را  شهید نوجوان

عارف کامل حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: از عنایات خاصّه حضرت زینب سلامُ الله علیها، روزى که ( همراه مرحوم حداد ) در حرم مطهّر نشسته بودیم، این بود که حضرت آقا فرمودند:

عارف کامل حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه میفرمودند:  علّت آنکه دین مسیح مانند دین اسلام بزودى در دنیا گسترش یافت و مردم پذیرفتند، همین جنبه ‏هاى عاطفى و رحمت بود که با فطرت مردم سازگارتر بود.

مُفسّر کبیر قرآن حضرت علامه طباطبائی اعلی الله مقامه: (ازدواج نکردن حضرت عیسی علیه السلام) دلیل بر نقصان نیست، بلکه دلیلى بر روحیّت و نورانیّت حضرت عیسى بوده است، چون با این نشأه أبداً تماس حاصل نکرد و ازدواج ننمود و سکنى و خانه نگرفت؛ یک موجودیّت خاصّى داشت. ولى حضرت رسول اکرم جامعیّت داشتند، از آثار و خصائص این نشأه بنحو أوفى برآمدند؛ و بالاخصّ سنّت ازدواج از خصائص رسول الله است‏. (مهر تابان)

مرحوم آیت الله حاج سیّد محسن حسینی طهرانی رحمة الله علیه: روزى به اتّفاق حضرت والد (حضرت علّامه طهرانی) به حضور علّامه آیة الله سیّد محمّدحسین طباطبایى- قدّس الله سرّهما- شرفیاب شدیم. در ضمن صحبت، سخن از مرحوم علّامه‏ امینى‏ صاحب کتاب نفیس الغدیر به میان آمد، و طرفین نسبت به علوّ مقام و استجلاب رحمت‏ و غفران پروردگار بر ایشان دعاى خیر کردند. سپس مرحوم والد فرمودند: «امّا آقا مسأله به این چیزها تمام نمى‏ شود و این نهایت کار نیست!» مرحوم علّامه فرمودند: 

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: یکى (از رفقا و افراد خوب ما) مرحوم آیة الله شهید حاج سید عبد الحسین دستغیب‏ بود که چه شبها و روزها با هم داشتیم و چقدر پاک طینت و مجاهدى استوار بود. رحمة الله علیه رحمةً واسعة (وظیفه فرد مسلمان در احیاى حکومت اسلام، ص: 51)

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: زحمات آیة الله گلپایگانى‏ براى بقاءِ حوزه مقدّسه علمیّه قم بسیار قابل تقدیر است. خودشان براى حقیر مقدارى از آن را در دوران انقلاب و قبل از انقلاب در مجلسى که فقط ما دو نفر بوده ‏ایم بیان فرموده‏ اند و حقیر بعضى از آنها را در نوشتجات دستى خود یادداشت نموده‏ ام. نفس آیة الله گلپایگانى‏ بسیار صاف و درخشان است، و از حقّ در صورت فهمیدن عبور نمى ‏کند و نمى ‏گذرد. (روح مجرد، پاورقی، ص: 131)

حجّة الاسلام حاج شیخ محمّد شاهرخ همدانی:

از جمله کسانی که در نقل تاریخ مورد اعتماد بزرگان بودند، مرحوم آقای حسین مکی بود؛ که باید ایشان را از بهترین سیاست نگاران و مورّخان معاصر به حساب آورد؛ استاد ما مرحوم علامه طهرانی اعلی الله مقامه به نوشتجات ایشان بیش از دیگران اعتماد می کردند و غالبا

عارف کامل حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه در جواب یکی از مخدّرات از شاگردان خود (صبیه بزرگ شهید آیت الله مطهری) که از ایشان درباره رفتن دختران و زنان به دانشگاه سوال کرده بود، فرموده بودند: (به علت رعایت نشدن موازین اسلامی و حدود الهی که مهمترینش اختلاط دختر و پسر است) به دانشگاه نروند اگر از حالا (حدود سال 1360 شمسی) برای اصلاح دانشگاه ها شروع به کار کنند و خیلی خوب کار شود، بیست سال دیگر دانشگاه های ما اسلامی می شود ولی الآن صلاح نیست.

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: ... من حیث المجموع این نوشتجات ما (پیش نویس قانون اساسی برای تصویب) در مجلس خبرگان خیلى کار کرد، به طورى که مى ‏توان گفت: (علاوه بر تثبیت عنوان ولایت فقیه برای رهبری که هیچ اثری از آن نبود) تقریباً پنجاه درصد آن پیش نویس قانون اساسى (مطرح) را تغییر داد! یعنى اگر کسى الآن آن پیش نویس قانون اساسى را که در روزنامه ‏هاى آن وقت چاپ شده بود مطالعه کند، مى‏ بیند که پنجاه درصد زاویه پیدا کرده است. (وظیفه فرد مسلمان در احیاى حکومت اسلام، ص: 88)